برخی عناصر طبیعی برای تبدیل شدن به محصولات کاربردی نیازمند فرآیند خالص سازی هستند که در اغلب موارد ، این فرآیند نیازمند صرف هزینه و زمان زیادیست. یکی از این عناصر کاربردی آهن و فولاد است و درصورتیکه بتوان اینگونه عناصر را بازیابی کرد منجر به صرفه جویی های کلان در مصرف حاملهای انرژی خواهد شد . از طرف دیگر مقوله بازیابی به حفظ ذخایر معدنی و کاهش چشمگیر آلاینده های زیست محیطی کمک شایانی خواهد کرد. بازیابی محصولات فولادی و تبدیل آنها به محصولات جدید ، موضوعی است که محور گفتگو با رسول دانیال زاده یکی از کارآفرینان برتر حوزه فولاد و مدیر بزرگترین گروه تولیدی محصولات فولادی در بخش خصوصی کشور بوده که جهت بهره برداری علاقمندان تقدیم میگردد.
سوال: آهن و فولاد چقدر قابلیت بازیابی دارند و چه ملاحظاتی برای بازیابی آنها وجود دارد؟
رسول دانیال زاده : آهن یکی از مفیدترین عناصر طبیعیست که تقریباً بصورت صددرصدی بازیافتنی است . مبحث بازیابی محصولات فولادی هم یکی از شاخه های بسیار مهّم صنعت فولاد است . برای تولید آهن و فولاد خام تا انواع محصولات فولادی ، از همان حلقه های اولیه زنجیره تولید که معادن هستند تا رسیدن به محصولات نهایی ، فرآیندهای پیچیده‌ای با صرف زمان و انرژی فراوان و البته هزینه های زیاد ، طی میشود که طبعاً در این مسیر و در هر مرحله، مقادیر زیادی از ضایعات و باطله و برخی محصولات جانبی تولید میشود . از طرف دیگر چون عمده انرژی مصرفی در این صنعت متّکی به سوختهای فسیلی است ، موجب آلایندگی و آسیبهای زیست محیطی فراوانی از طریق انتشار کربن و انواع گازهای گلخانه ای به جوّ زمین شده است. آثار تخریبی این آلاینده ها بحدی رسیده که چاره ای جز حذف کامل کربن از چرخه صنعتی و کاهش حداکثری انتشار انواع دیگر گازهای گلخانه ای باقی نمانده است. لذا این صنعت ، ناگزیر از استفاده از هر روشی برای غلبه بر این بحران است .
سوال: آیا بازیابی میتواند یکی از این روشها باشد ؟
رسول دانیال زاده : قطعاً یکی از این روشها بازیابی محصولات فولادیست. اصولاً انباشت هر نوع ضایعاتی، نه تنها مشمول هزینه و عوارض زیست محیطی مضاعف شده بلکه موجب عدم بهره مندی از ارزش ذاتی آنها نیز میشود. مقوله بازیابی علاوه بر اینکه بشدت اقتصادیست نقش مهمی هم در کاهش تولید گازهای گلخانه¬ای و مصرف منابع انرژی در چرخه مجدد فولاد دارد. قابل توجه است در ازای استفاده از هر تن ضایعات ذوبی ، از انتشار یک تن و نیم دی¬اکسید کربن و نیز مصرف حجم زیادی از سنگ آهن ، زغال سنگ و سنگ آهک جلوگیری می شود.
سوال: در پاسخ سوال اول گفتید که در خلال فرآیندهای زنجیره فولاد برخی محصولات جانبی هم تولید میشوند این محصولات جانبی کدامند؟
رسول دانیال زاده : همانطور که اشاره کردم در فرآیند تولید فولاد ، ضایعات و محصولات جانبی متفاوتی هم تولید میشود . عمده این محصولات جانبی در بخشهای معدنی و فولاد سازی و بخشی هم در صنایع نوردی حاصل میشود که میتوانند کاربردهای متفاوتی در صنعت فولاد و یا سایر صنایع داشته باشند . به عنوان مثال غبار و لجن و یا سرباره حاصل از تکنولوژی کوره بلند و یا نرمه گندله و لجن احیای مستقیم و همچنین غبار و سرباره حاصل از تکنولوژی احیای مستقیم کوره های الکتریکی و یا پوسته اکسیدی صنایع نوردی ، از نمونه های اینگونه محصولات جانبی هستند که یا به عنوان ماده اولیه برای استخراج آهن و یا تولید بریکت بعنوان یکی از جایگزینهای مناسب برای ضایعات ذوبی در صنایع فولادی بکار گرفته میشود و یا به عنوان مواد کمکی در سایر کاربردها نظیر تولید کود شیمیائی، صنعت سیمان و بتن از آنها استفاده میشود. ضمن اینکه در برخی موارد ، عناصر ارزشمند تشکیل دهنده این محصولات جانبی مثل آهن، سرب، روی، نیکل و کُرم هم قابل استحصال است.
سوال: ضایعات این صنعت شامل چه مواردی میشود؟
رسول دانیال زاده: بطور کلی ضایعات این صنعت عمدتاً دو دسته هستند. یک دسته ، ضایعاتی هستند که حین تولید ایجاد میشوند و به ضایعات پیش از مصرف معروفند و دیگری محصولاتی هستند که چرخه عمر خود طی کرده و به ضایعات تبدیل شده اند که تحت عنوان ضایعات پس از مصرف شناخته میشوند. به این دسته دوم قراضه هم میگویند که تابعی از چرخه عمر محصولات است . شایان ذکر است که چرخه عمر محصولات مختلف فولادی ، متفاوت است و ممکن است به صد سال هم برسد ، اما بطور متوسط این عدد بین 40 تا 50 سال است.
ضایعات پیش از مصرفی که در چرخه تولید حاصل میشود مثل سرپلیتها و انتهای ورقهای گرم و یا اسپیره های نورد سرد و یا انواع تکه ورقهای گرم و سرد و گالوانیزه و همچنین انواع لوله ها و پروفیل های خارج از سایز، میتواند بعنوان مواد اولیه صنایع پایین دستی مورد بهره برداری قرار گیرند و باقیمانده این نوع ضایعات هم به چرخه ذوب برمیگردد .
سوال: لطفا در خصوص ضایعات پس از مصرف و همچنین سایر ضایعات ذوبی بگویید.
رسول دانیال زاده : نقش ضایعات پس از مصرف یا همان قراضه به دلایل مختلف از اهمیت بسیار بالاتری برخوردار است. این مواد اصلی ترین عناصر فرآیند بازیافت فولاد هستند که استفاده مجدد از آنها منجر به صرفه جویی های کلان در مصرف حاملهای انرژی و منابع معدنی شده و ضمناً موجب کاهش حداکثری عوارض زیست محیطی خواهند شد. بازیافتِ سالانه 650 میلیون تن فولاد ، این عملیات را به بزرگترین فعالیت بازیافتی جهان تبدیل کرده و فولاد را درصدر بازیافتنی مواد قرار داده است. البته هم اکنون حجم تقاضا برای فولاد در بازارها بحدیست که کماکان ذخائر معدنی، سهم بیشتری در تامین این نیازها دارند اما با افزایش سهم بازیابی در تولید فولاد، از میزان اتکاء به ذخایر معدنی کاسته میشود لذا از این جهت است که صنعت بازیابی مهم شده و توجه به آن روز به روز بیشتر میشود.