تعامل انسانی با فعالیتهای صنعتی توأم با چالشهایی در حوزه ایمنی، بهداشت و محیط زیست شده است که یکی از آنها صنایع فولادی است. در همین خصوص مصاحبه ای با رسول دانیال زاده مدیر بزرگترین گروه تولیدی محصولات فولادی در بخش خصوص کشور پیرامون مدیریت بهینه حوزه ایمنی، بهداشت و محیط زیست بعمل آمده است.
سوال:تاریخچه پیدایش الزامات ایمنی،بهداشت و محیط زیست در صنعت چیست؟
رسول دانیال زاده: بحث ایمنی ، بهداشت و محیط زیست یکی از وظایف مدیریتی در اکثر صنایع بوده و عمدتاً ناظر بر رعایت الزاماتی در همین حوزه هاست.حال هرچه یک فعالیت صنعتی بزرگتر باشد دامنه این الزامات گسترده تر خواهد شد.بعنوان نمونه تنوع و پیچیدگی فرآیندها در کنار میزان بالای اشتغال در صنعت فولاد باعث شده اعمال مدیریت صحیح بر این حوزه،اهمیت بیشتری پیدا کرده تا جائیکه نیازمند یک سیستم مدیریتی مستقل است.تاریخچه توجّه به این الزامات هم به ابتدای انقلاب صنعتی برمیگردد.در آن زمان بسیاری از کارگران در مجموعه های صنعتی به دلیل شرایط نامناسب و ناایمن محیط کار دچار آسیب های جدّی شده و یا حتی در برخی موارد جان خود را از دست میدادند،به همین دلیل قوانینی وضع شد که صاحبان صنایع را ملزم به کاهش خطرات از طریق ایمن سازی تجهیزات و نفرات در محیط کار میکرد.علاوه بر این محیط کاری برخی صنایع،مستعد ابتلاء به انواع بیماریها بود و سلامت جسمی کارگران را به مخاطره می انداخت که این امر رعایت الزامات دیگری در حوزه بهداشت محیط کار را میطلبید.رفته رفته و با جدّیتر شدن توجّهات به حفظ محیط زیست،دامنه این الزامات به مبحث محیط زیست هم گسترش یافت،با این هدف که از طریق اتخاذ تدابیری بتوان میزان انتشار انواع آلاینده ها را کاست و آثار تخریبی پسماندها را هم به حداقل رساند.در چند ساله اخیر حوزه انرژی هم به این حوزه های سه گانه و با هدف بهینه سازی مصرف انرژی و جایگزنی تدریجی آنها با انرژیهای پاک اضافه شده است.
سوال:ماهیت فعالیتهای این حوزه چیست و از چه زمانی در ایران الزامی شد؟
رسول دانیال زاده: ماهیت عمده فعالیتهای مبحث HSEE از جنس مسئولیت اجتماعیست که حداقلی تکلیفی دارد ولی تعدادی از صنعتگران منصف،به این حداقلها اکتفا نکرده و شرایط بهتری،از همه ابعاد فراهم میکنند.ورود این مبحث به صنعت ایران هم به اوایل دهه 50 شمسی برمیگردد که شرکت ملّی نفت ایران بر اساس قانون،مکلّف به پیاده سازی آن،در اجرای قراردادهای خود شد که بعداً شمولیّت این قانون،به تمامی صنایع تعمیم داد شد.
سوال:اهمیت مبحث ایمنی ، بهداشت و محیط زیست صنایع فولادی چیست؟
رسول دانیال زاده: اگر بخواهم از زاویه صنعت فولاد به آن نگاه کنم باید بگویم که پیاده سازی این مبحث در همه ابعاد چهارگانه آن،از گستردگی و پیچیدگی بیشتری نسبت به سایر صنایع کوچک برخوردار است.در این صنعت،محیطهای آلایندهی مستعد برای ابتلاء به انواع بیماریها وجود داشته و انواع ایستگاههای حادثه خیز و فرآیندهای حادثه ساز نیز فراوان است و احتمال بروز حوادثی نظیر آتش سوزی،انفجار،برق گرفتی، نشتی گاز و یا انتشار بخارات سمّی و اسیدی هم وجود دارد.از طرف دیگر میزان آلایندگی زیست محیطی این صنعت به نسبت سایر صنایع بیشتر است.در نهایت حجم مصرف انواع حاملهای انرژی در صنایع فولادی نیز بسیار بالا و مستلزم بهینه سازیست.پس ملاحظه میفرمایید که این مبحث چقدر در صنعت فولاد مهّم است.امّا برای رعایت این مسئولیت خطیر اجتماعی راه کارهایی وجود دارد که در قدم اول شناخت دقیق از همه ابعاد دقیق این چهار بخش و الزامات تکلیفی آنها واجب است.
سوال:برای ارتقاء سطح ایمنی چه اقداماتی باید انجام داد؟
رسول دانیال زاده: اهمّ اقدامات لازم در حوزه ایمنی شامل:تجهیز ماشینآلات مختلف به ابزارهای حفاظتی،اصلاح برخی از فرآیندها برای کاهش حداقلی خطرات و حوادث،نصب سیستمهای هشداردهنده با کاربردهای مختلف،نصب عملگرهای مختلف قطع سریع عامل حادثه،تجهیز همه کارکنان در محیطهای پرخطر به پوشش مناسب و ابزارهای حفاظتی،استقرار واحد آتشنشانی مجهز به همه ابزارهای لازم برای دفع انواع خطرات احتمالی و بسیاری از کارهای مشابه دیگر است.
سوال:چه راه کارهایی برای رفع دغدغه ها در حوزه بهداشت وجود دارد؟
رسول دانیال زاده: برخی اقدامات حوزه محیط زیست نیز عبارتند از:کاهش حداکثری آلاینده های زیست محیطی از طریق بهینه سازی فرآیندهای تولیدی،جایگزینی تجهیزات قدیمی و آلاینده با تجهیزاتی که آلودگی کمتر تولید میکنند، اصلاح فرآیندهای دفع و یا دمپ آلاینده ها و نصب فیلترهای مناسب برای کاهش حداکثری آثار تخربیی آنها، اصلاح فرآیندها برای کاهش پسماندها،بهینه سازی در روش های دپوی پسماندها،جلوگیری از هرگونه نشتی پسماندها،انتقال کم خطر پسماندها به مراکز دفع،رصد و سنجش دوره¬ایی و منظم انواع آلاینده های زیست محیطی بمنظور اعمال روشهای پویا برای نگهداشت سطح حداقلی انواع آلاینده ها،بهره گیری از دانش کارشناسان محیط زیست و همچنین رصد آخرین تکنولوژیهای این حوزه که استقرار آنها موجب کاهش حداکثری سطح آلایندگی محیط زیست میشود.
سوال: تمهیدات لازم برای کاهش عوارض زیست محیطی چیست؟
رسول دانیال زاده :در حوزه بهداشت هم،رصد و پایش مداوم میزان آلاینده های مختلف محیطی از طریق نصب ابزارهای سنجش آلودگی،اصلاح فرآیندها برای کاهش آلایندها،نصب تجهیزات مناسب برای کاهش سطح آلودگی،اصلاح و بهینه سازی ابزارهای مورد استفاده در محیط های آلوده،بازنگری در انواع پوششها و ابزارهای حفاظت فردی کارکنان در محیط های آلوده،سنجش منظّم سلامت کارکنان از طریق آزمایشهای دوره ایی،استقرار واحدهای اورژانسی برای انجام اقدامات اولیه درمانی،حضور مداوم کادر درمان ماهر و مسلط به حوزه حوادث کار،وجود آمبولانس برای انتقال سریع حادثه دیدگان به مراکز درمانی،استقرار واحدهای اقدامات سریع برای جلوگیری از نشت احتمالی عاملهای بیماری زا و پر خطر و دیگر اقدامات مشابه،از جمله¬ی مهمترین کارهاست.
سوال:بهینه سازی مصرف انرژی چگونه ممکن خواهد شد؟
رسول دانیال زاده: در این خصوص اجمالاً عرض میکنم متناسب با انواع حاملهای انرژی مصرفی در این صنعت که عمدتاً آب و برق و گاز میباشند سلسه اقداماتی میتوان برای کاهش و یا بهینه سازی انجام داد که به نظرم ابتدایی ترین کار اصلاح الگوی مصرف است.اهمّ اقدامات در حوزه برق شامل:کاهش مصارف راکتیو از طریق نصب بانکهای خازنی،استفاده از تکنولوژیهای جدید کم مصرف،شناسایی کانونهای پرت انرژی و رفع آنها،استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر مثل خورشیدی در تامین روشنایی و مصارف اداری و غیرصنعتی و موارد مشابه دیگر است.در حوزه آب هم شیوه ذخیره سازی،جلوگیری از نشتی ها، نظارت دقیق بر چرخه صحیح آب در فرآیند تولید با کمترین میزان پرتی،بازیافت آب و تصفیه انواع پسآبها برای استفاده مجدد در فرآیند تولید،ایجاد امکانی برای ذخیره سازی آب باران،هدایت آبهای سطحی به منابع ذخیره سازی و جلوگیری از هدررفت آنها و جلوگیری از تبخیر سطحی آبهای ذخیره شده در استخرها و منابع آب که همگی به مصرف بهینه آن کمک میکند.برای کاهش مصرف گاز نیز میتوان با تغییراتی در فرآیند تولید و یا عایق کاریهای مناسب و نیز بازیافت انژری حرارتی حاصل از سوختن آن در مراکز مختلف،از میزان مصرف آن کاست.
سوال: فواید رعایت الزامات حوزه HSEE چیست؟
رسول دانیال زاده: پیاده سازی این الزامات توأم با نظارتهای سنگین و صرف هزینه های فراوانی همراه است امّا مزیتهای مادی و معنوی زیادی دارد.اولاً احتمال تحمیل هزینه های بزرگتر،ناشی از عوارض منفی هر یک از این مولفه ها را بشدت خواهد کاست و در ثانی موجب بهبود حداکثری ایمنی و کاهش حوادث و نیز افزایش سلامتی جسمی و روانی کارکنان خواهد شد.ضمن اینکه این اقدامات به افزایش کارایی و اثربخشی افراد و فرآیندها نیز منجر خواهد شد.
در کنار این تدابیر،بحث نحوه استفاده از این امکانات توسط کارکنان نیز بسیار حائز اهمیت است. چه بسا ممکن است همه الزامات فراهم باشد ولی عدم استفاده و یا استفاده ناصحیح از این ابزارها و تجهیزات منجر به حوادث تلخ و جبران ناپذیر شود.لذا یکی دیگر از وظایف اصلی مدیران این حوزه،آموزش نحوه صحیح بکارگیری از آنها و آگاهی بخشی از مخاطرات احتمالی امور و در نهایت فرهنگ سازی است.