رشد اقتصادی ایران در سالهای اخیر با نوسانات زیادی مواجه بوده که یکی از عوارض آن کاهش میزان اشتغال‌زایی است.از طرف دیگر افزایش نرخ بیکاری در کنار سایر عوامل اقتصادی منجر به گسترش فقر در جامعه شده است.یکی از راه های مقابله با فقر،افزایش اشتغال پایدار در کشور است.در همین خصوص مصاحبه ای با رسول دانیال زاده مدیر بزرگترین گروه تولیدی محصولات فولادی در بخش خصوصی کشور بعمل آمده است.
سوال: تعریف فقر چیست؟
رسول دانیال زاده: فقر به وضعیتی گفته میشود که فرد دارایی کافی برای رفع نیازهای خود نداشته باشد.البته وجه غالب این واژه برای کمبود دارایی های مالی بکار گرفته میشود ولی محدود به این مورد نیست.اصولاً هرگاه فردی توان برآورده کردن نیازهای خود را نداشته باشد فقیر محسوب میشود.گاهی این نیاز،ارتزاق اولیه است گاهی هم نوع نیاز،فراتر از مایحتاجهای اولیه برای زنده ماندن است.از سویی دیگر در برخی موارد امکان تامین نیاز،محدود به توانمندیهای فرد نبوده بلکه تابعی از برخورداری از شرایط مطلوب اجتماعیست.بعنوان مثال ممکن است فردی استعداد و اراده تحصیل و اشتغال را داشته باشد ولی امکانی برای آن فراهم نباشد.به هر صورت این معضلی است که گریبان بشر را در همه کشورها گرفته و استثنایی هم ندارد.اینکه بگوییم این پدیده مختص کشورهای عقب مانده یا کمتر توسعه یافته است حرف غلطیست چراکه اغلب کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه هم با آن دست به گریبانند.منتها تعاریف اولیه از فقر و نسبتهای آن با هم متفاوت است.از نگاهی دیگر فقر نسبی است چرا که،اگر بتوان استانداری برای یک زندگی معمولی تعریف کرد،افراد نسبت به نزدیکی به آن استاندارد سنجیده میشوند.لذاست که میتوان گفت فقر به یک پدیده ای اجتناب ناپذیر در جوامع امروزی تبدیل شده است.
سوال: فقر مطلق چیست؟
رسول دانیال زاده: فقر مطلق به شرایطی اطلاق میشود که افراد از توان کافی برای تامین نیازهای اساسی خود از قبیل خوراک و پوشاک و سرپناه و امکانات اولیه بهداشتی محروم بوده و برای تداوم زندگی دچار مشکل باشند.این بدترین شرایطی است که برخی کشورها با آن مواجه هستند.لازمه مقابله با این پدیده،تعریف حدّ مشخصی از برخورداری برای تامین این نیازهای اولیه است که براساس آن بتوان برنامه ریزی مناسبی انجام داد.در همین خصوص هر کشوری شاخصی برای فقر مطلق تعریف کرده است امّا از آنجائیکه این پدیده یک موضوع فراگیر جهانیست برخی سازمانهای بین المللی همچون سازمان مللّ هم برنامه هایی برای رفع آن دارند.تا جائیکه میدانم بر اساس تعریف سازمان ملل،شاخص فقر مطلق،درآمد روزانه کمتر از 1.25 دلار در نظر گرفته شده بطوریکه دستیبابی به اهداف و میزان موفقیت در برنامه های حمایتی آنها با این شاخص سنجیده میشود.
سوال: برای شناسایی فقر در همه ابعاد،به چه معیارهایی باید توجه کرد؟
رسول دانیال زاده: همانگونه که عرض کردم فقر محدود به نداشته های مالی نیست بلکه سایر نداشتهها را هم در بر میگیرد،لذا تعریف هر معیاری از فقر میبایست متناظر با نوع نیازها باشد.شاید بر اساس تعریفی که مازلو از سطح نیازها داشته،بتوان معیارهایی برای سنجش فقر در هر سطحی از نیاز ارائه داد،امّا به نظر میرسد علاوه بر توجه به نیازهای فیزیکی،امنیتی و تعاملات اجتماعی،میبایست به مباحثی همچون نیازهای فرهنگی و حتی روان شناختی نیز توجه نمود.به هر حال توجه به این نکته از این جهت اهمیت دارد که فقدان برخورداری هر یک از این نیازها،ممکن است عوارضی در پی داشته باشد که امکان تامین سایر نیازها را دشوارتر کند.از سویی دیگر تعیین شاخصهای دقیق برای دستیبابی به این نیازها نیز علاوه بر اینکه موجب شناخت دقیقتر از وضعیت جامعه و امکانات و کمبودها خواهد شد،به ارائه راه کارهای غلبه بر مشکلات هم کمک شایانی خواهد کرد.به هر حال پرداختن به مبحث پیچیده و چند وجهی انواع فقر همچون فقر مالی،فقر فرهنگی،فقر عاطفی،فقر بهداشتی و بسیاری از مصادیق از این دست،نیازمند کار کارشناسی از سوی نخبگان حوزه های مختلف است که البته غلبه بر آنها نیز کار آسانی نبوده و مستلزم صرف زمان و تسلط کافیست.
سوال: آیا با رفع بیکاری میتوان بر فقر غلبه کرد؟
رسول دانیال زاده: بدیهی است که نرخ بیکاری یکی از عوامل اثرگذار بر فقر است اما نمیتوان نتیجه گرفت که تنها منشاء فقر فقط بیکاریست.فقدان نظام اجتماعی مناسب و فاصله زیاد دهک های جامعه شرایط را بگونه ای کرده که شاید بیکاری معادل فقر تلقی شود اما درکنار این موضوع،روند افزایشی تعداد شاغلان فقیر هم نگران کننده شده است.لذا علاوه بر اشتغال زایی،توجه به افزایش سطح درآمد شاغلین و نیز بهبود روشهای عملکردی در سایر حوزه ها هم از اهمیت بالایی برای مقابله با فقر برخوردار است.
سوال: چه راه کارهایی برای ریشه کنی فقر وجود دارد؟
رسول دانیال زاده: تحریمهای ظالمانه چند ساله اخیر روند رشد اقتصادی ایران را با نوسانات زیادی مواجه ساخته تا حدی که امکان اشتغال‌زایی بیشتر را مشکل نموده است.رشد جمعیت و تقاضای کار نیروهای جوان و تحصیل کرده نیز فشار مضاعفی به حوزه کاریابی وارد کرده است.امّا به نظرم با توجه به استعدادهای ذاتی کشور چه به لحاظ منابع طبیعی و چه نیروی انسانی میتوان بر این مشکلات فائق آمد.در این مسیر یکسری از اقدامات بعنوان پیش نیاز ضروریست.اقداماتی همچون شناخت دقیق ریشه های فقر، شناسایی جمعیت فقیر و میزان حداقل درآمد آنها،بازتعریف دقیق دهک های اجتماعی،محاسبه کف درآمد برای یک زندگی متوسط و آبرومندانه منطبق با واقعیّات،اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از بازتولید فقر و تدوین برنامه هایی برای جلوگیری از سرایت عوارض فقر به سایر حوزه های اجتماعی،سیاسی،فرهنگی و اقتصادی و دیگر اقدامات مشابه،همگی میتوانند زمینه را برای برنامه های اصلی ریشه کنی فقر هموار کنند.
در همین خصوص لازم سلسه اقداماتی هم برای حرکت به سمت نقطه بهبود انجام داد به نحویکه حداکثر تاثیرگذاری را داشته باشد.برخی از این اقدامات عبارتند از:بهبود نسبت درآمد دهک بالا به دهک پایین،افزایش کارآمدی نظام عملیاتی مقابله با فقر،افزایش سطح درآمد دهک های پایین و برخورداری بیشتر از پوشش نظام تامین اجتماعی،تامین هزینه خدمات رفاهی و اجتماعی اقشار نیازمند از طریق بازتوزیع مالیاتهای اخذ شده از دهک های بالا،جهت گیری سرمایه گذاری ها به سمت فعالیتهای تولیدی،رفع موانع تولید،بازنگری در سیاست‌های مالیاتی بمنظور اخذ مالیات بیشتر برای سرمایه گذاری غیرمولد در مقابل اعطای بخشودگیهای مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در بخشهای تولیدی،حمایت کارآفرینان کلان،حمایت و تقویت کارآفرینان خرد،تمرکز بر راه اندازی کسب و کارهای کوچک و ترجیحاً دانش بنیان،اولویت اعطای تسهیلات به فعالیتهای با استعداد اشتغال زایی بالا و دیگر موارد مشابهی که به بهبود شرایط اقتصادی جامعه کمک میکنند.